Ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο. Να ξεκινήσουμε;
Τοποθεσία
Ο Ι.Ν. «Αγίου Γεωργίου Μαύρου» βρίσκεται βόρεια του χωριού Μετόχι Καρύστου και βορειανατολικά του χωριού «Αετός», στη θέση «Πλατανάκι» λόγω της ρεματιάς με τα πλατάνια που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση.
Ιστορία
Πρόκειται για Καθολικό ερειπωμένης Μονής της Βυζαντινής περιόδου. Εικάζεται όμως ότι ήταν Μετόχι Μονής και όχι Μονή η ίδια. Από εκεί μπορεί να πήρε και το όνομα του το χωριό «Μετόχι».
Σημαντικός σταθμός στην ιστορία της Μονής είναι το έτος 1635 μ.Χ. κατά το οποίο ο Επίσκοπος Καρύστου Μακάριος μετά του Μητροπολιτικού Συμβουλίου αποφάσισαν επειδή το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου είναι ερημωμένο “να είναι και να ευρίσκεται υπό την εξουσίαν και διοίκησιν του μοναστηρίου της Ζωοδόχου Πηγής Αγίας εν τη Άνδρο”. Από τότε βέβαια αποτελούσε μετόχι της Μονής της Άνδρου.
Κατά το έτος 1830 μ.Χ. και ενώ ακόμη οι Τούρκοι εξουσίαζαν την Κάρυστο ο ηγούμενος της Μονής Ζωοδόχου Πηγής έστειλε δουλική αναφορά προς τον Τούρκο διοικητή Καρύστου και παρακαλούσε να αναγνωρίσει και να προστατεύσει τον σταλέντα, κάποιον Γρηγόριον ως ηγούμενον του μοναστηριού Αγίου Γεωργίου «εις το οποίον είχομεν ηγούμενον και πατερας και το επαλλιεργούσαν και απολαμβάναμεν τα εισοδήματα αυτού.»
Φαίνεται λοιπόν ότι μετά το 1635 μ.Χ. και για κάποιο διάστημα λειτούργησε η Μονή ως Μετόχι της Ζωοδόχου Πηγής Άνδρου. Έκτοτε δεν αναζωογονήθηκε αλλά με τα χρόνια μεταβλήθηκε το συγκρότημα σε ερείπια με μόνη εξαίρεση το Καθολικό του Ναού.
Η Μόνη διαλύθηκε και τυπικά το 1834 μ.Χ. μαζί με άλλες που δεν είχαν λόγο υπάρξεως.
Η Μονή του «Αγίου Γεωργίου Μαύρου» είχε εγκαταλειφθεί προ του έτους 1635 μ.Χ. Έρημη η Μονή παραδόθηκε στη Μονή της «Ζωοδόχου Πηγής» της Άνδρου. Κάποτε εγκαταστάθηκαν μοναχοί και ηγούμενος στη Μονή. Δε γνωρίζουμε όμως πότε. Όπως αυτό προκύπτει από έγγραφα του ηγουμένου της Μονής της «Ζωοδόχου Πηγής» της Άνδρου, κατά το 1830 μ.Χ., προς τον Μπέη της Καρύστου Μεχμέτ Αλή.
Από τη Μονή του «Αγίου Γεωργίου Μαύρου» που διαλύθηκε, σώζεται το Καθολικό, που είναι συγκρότημα τριών ναών.
Η Μονή δεν αναφέρεται στον «Κατάλογο των Μοναστηριών» του 1833 μ.Χ., επειδή είχε προφανώς ήδη διαλυθεί και εγκαταλειφθεί.
«Εκ του Αρχείου της διαλυθείσης Μονής περισώθηκαν πέντε μόνον έγγραφα των ετών 1838-1842 μ.Χ. εις τα Γενικά Αρχεία του Κράτους», Χρυσοστόμου Θέμελη,
Επισκόπου Θαυμακού, σελ.144
«Εκ της διαλυθείσης Μονής σήμερα σώζεται μόνον ο ναός αυτής, βορείως του οποίου ήτο άλλοτε προσκεκολλημένος έτερος ναός, κατακείμενος σήμερον εις ερείπια.», σελ.144
«Το καθολικό που έχει διασωθεί είναι το υπόλοιπο μιας διπλής εκκλησίας, της οποίας το βορεινό μέρος ήταν χτισμένο μέσα στην πλαγιά του βουνού. Έχει διασωθεί το ελεύθερο νότιο κομμάτι της εκκλησίας με τη σκεπή της». Ο J.Koder ορθά παρατηρεί πως έχουμε να κάνουμε με διπλή εκκλησία, εννοώντας βεβαία πως τα δυο τμήματα είναι οργανικά δεμένα μεταξύ τους. Johannes Koder, Negroponte, Wien 1973, σελ.154
Τύπος, αρχιτεκτονική
Πρόκειται για «Σταυρεπίστεγο» ναό. Στην Εύβοια διαπιστώνεται η παρουσία πολλών σταυρεπίστεγων ναών στα τέλη του 13ου αιώνα, και στις αρχές του 14ου αιώνα. Η όλη δομή του Ναού δείχνει ότι οι Βυζαντινοί είχαν ολοκληρωμένες γνώσεις αρχιτεκτονικής.
Βασικό κοινό χαρακτηριστικό των συγκεκριμένων μνημείων, άμεσα αντιληπτό από τον επισκέπτη, είναι ο αρχιτεκτονικός τους τύπος ο συγκεκριμένος αυτός αρχιτεκτονικός τύπος, στον οποίο εντάσσονται ναοί συνήθως μικρών διαστάσεων και είναι δημοφιλής σε διάφορες περιοχές.
Για την εξάπλωσή του κατά την εποχή της Λατινοκρατίας έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις ότι ο τύπος γνώρισε πλατιά διάδοση είτε λόγω περιορισμένων οικονομικών δυνατοτήτων των εντόπιων είτε λόγω έλλειψης της απαιτούμενης πείρας από πλευράς των τεχνιτών είτε λόγω του ότι ανταποκρινόταν στο πνεύμα των κρατούντων Λατίνων, οι οποίοι δε θα έφεραν αντίρρηση για έναν «ουδέτερο» αρχιτεκτονικό τύπο.
Η παρουσία σταυρεπίστεγων ναών παρατηρείται στα τέλη του 13ου αιώνα και στις αρχές του 14ου αιώνα. Αρχικά ο σταυρεπίστεγος ναός κατατασσόταν στις βασιλικές, ενώ αργότερα θεωρήθηκε ξεχωριστός αρχιτεκτονικός τύπος και τα εντοπισμένα παραδείγματά του κατατάχτηκαν σε κατηγορίες.
Να τονιστεί ότι δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια η καταγωγή του σταυρεπίστεγου ναού. Ωστόσο, ο σταυρεπίστεγος τύπος, ο οποίος κατά κανόνα υιοθετείται σε επαρχιακά μνημεία, παραμένει αρκετά δημοφιλής στο νησί και επί Τουρκοκρατίας.
Η παρουσία σταυρεπίστεγων ναών αυτή την περίοδο, αφενός δηλώνει τις κατασκευαστικές ευκολίες έναντι ναών με τρούλο και αφετέρου υποδηλώνει τη δράση τοπικών συντεχνιών, στοιχεία που είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας τάσης στην ανέγερση ναών όπως υποδηλώνουν αντίστοιχα δεδομένα και από άλλες λατινοκρατούμενες περιοχές.
Το εσωτερικό του Ναού
Ο Ναός ήταν τοιχογραφημένος, αλλά οι εσωτερικές επιφάνειες έχουν σοβαντιστεί και δε διακρίνονται. Κάτι που δυστυχώς συνηθίζεται σε τέτοιες περιπτώσεις, όπως στο εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στον δρόμο για τον «Πλατανιστό».
Η νότια είσοδος έχει (εσωτερικά) για υπέρθυρο ένα κομμάτι μάρμαρο πάνω στο οποίο είναι χαραγμένη μεγαλογράμματη κτητορική επιγραφή σε 4 σειρές, με μήκος 1,08μ και ύψος 0,14μ., και αναφέρει τη χρονολογία ανέγερσης του Ναού.
Η επιγραφή φέρει χρονολογία ςΨΞΗ=6768 [=1260]. Είναι δημοσιευμένη από τον Χρυσόστομου Θέμελη, και από τον Johannes Koder και έχει ως εξής:
(1) ΠΑΝΤΕC ΟΝΠΕΡ ΒΛΕΠΕΤΕ ΧΟΡΟΝ ΟΥ ΚΟΙΝ(ΟΝ) ΗΝ ΜΕΝ ΑΚΑΛΛΟΠΙΣΤΟC ΑΩΡΟC ΑΜΟΡΦΟC ΠΑΝΤΗ ΖΩΩΝ ΑΓΡΙΩΝ
(2) ΕΠΑΥΛΗC ΚΑΙ ΟΡΝΕΩΝ ΕΥΔΟΚΙΑ ΔΕ ΤΗC ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟC ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΤΕ CΥΝΔΡΟΜΗ ΝΑΖΗΡΑΙΟΥ
(3) ΓΕΓΟΝΕ ΤΟΠΟC ΑΓΙΟΝΥΜ(ΟC) ΕΙCOPONTEC Θ(ΕΟ)Ν ΑΝΥΜΝΗCATE KAI TON TOY TOΠΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΝ ΦΥλα(κα)
(4) ΜΑΡΤΥΡΑ ΘΕΙΟΝ ΕT(OC), ςΨΞΗ
Από την επιγραφή μαθαίνουμε πως ο ναός κτίστηκε με συνδρομή Κυπριανού (Ναζηραίου) και αφιερώθηκε στον μεγαλομάρτυρα Γεώργιο, και πως το έτος ανέγερσης του ναού είναι το 1260 μ.Χ. Την ίδια περίπου χρονολόγηση του μνημείου μας δίνουν και τα μορφολογικά και η μελέτη των αναλογιών του ναού. Έτσι ο ναός του «Αγίου Γεωργίου Μαύρου» τοποθετείται χρονολογικά μετά τον ναό του «Ταξιάρχη» στα Καλύβια.
Εξωτερικός Χώρος
Το βόρειο τμήμα του συγκροτήματος των τριών ναών έχει καταπέσει σε ερείπια. Το Ιερό έχει κτιστή αγία Τράπεζα και φωτίζεται από ένα παράθυρο.
Τα ερείπια των κτιρίων, που βρίσκονται βόρεια και βορειοανατολικά του καθολικού μαρτυρούν πως στη θέση τους βρίσκονταν κάποτε τα κελιά της Μονής και άλλες βοηθητικές εγκαταστάσεις. Είναι δύσκολο να πούμε πως είναι σύγχρονα με το Καθολικό της Μονής του «Αγίου Γεωργίου Μαύρου».
Πως θα φτάσουμε στον Ναό
Για να φτάσουμε στον Ναό ακολουθούμε τον χωματόδρομο από τον Ι.Ν. Της Παναγίας στον «Αετό» προς τον Ι.Ν «Παναγίας Θεοσκέπαστης Σπηλαιώτισσας» και τον Ι.Ν. Του «Αγίου Δημητρίου». Επειδή όμως ο δρόμος μετά τον Ναό του Αγίου Δημητρίου δεν είναι καλός για αυτοκίνητα (εκτός από 4×4), θα χρειαστεί να περπατήσουμε για περίπου ένα χιλιόμετρο.
Επίσης, υπάρχει ο παλιός δρόμος για τον «Πλατανιστό», που ξεκινάει από τον «Κάτω Αετό», αριστερά απέναντι από την παλιά ταβέρνα «Το Ρέμα». Ο δρόμος είναι σε ακόμα πιο άσχημη κατάσταση και δεν προτείνεται αν δεν έχετε 4×4 αυτοκίνητο.
Πηγές
«Δίκτυο βυζαντινών ναών στην κεντρική Εύβοια: Σχεδιάζοντας μια πολιτιστική διαδρομή στα ίχνη των Ελλήνων αρχόντων της Λατινοκρατίας», Eυρυδίκη ΚΑΤΣΑΛΗ & Αλεξάνδρα ΚΩΣΤΑΡΕΛΛΗ
«Σταυρεπίστεγοι Ναοί σε χωριά της Νότιας Έυβοιας», Χ.Δ.Φαράντου
Έρευνα/Περιήγηση/Φωτογραφίες: Πέτρος ΒΟΥΡΟΣ (@trygonian)
