Στην πατρίδα μου τη Λέσβο, υπάρχει ένα ρητό που λέει “Όπ’ κάτ’ η πέτρα μαλλιάζ'”!
Οπότε πιστό παιδί και εγώ της πατρίδας του Θεόφραστου – δεν τον αναφέρω εδώ τυχαία, περισσότερα πιο κάτω – την Παρασκευή 25 Οκτώβρη του 2024, και μην μπορώντας να κάτσω ήσυχος, ξεκίνησα οδικώς προς την κορυφή του Όρους Όχη στην Κάρυστο, στη Νότια Εύβοια.
Έφτασα στο πλάτωμα κάτω από το καταφύγιο μετά από οδήγηση σε σχετικά καλό χωματόδρομο. Σε όλη τη διαδρομή, στις γύρω κορυφές του Όρους Όχη, η παρουσία των ανεμογεννητριών είναι κάτι περισσότερο από έντονη.
Ο καιρός σχετικά αίθριος με ηλιοφάνεια και λίγα σύγνεφα, που λόγω όμως των ισχυρών ανέμων “έτρεχαν” σαν τρελά πάνω από το κεφάλι μου. Η δε θερμοκρασία, σε σχέση με την πόλη της Καρύστου που είχα αφήσει πίσω μου 40 λεπτά νωρίτερα, γύρω στους 8 με 10 βαθμούς χαμηλότερη.
Γύρω στους 10 βαθμούς και με κοντά 8 μποφόρ άνεμους να πνέουν στην περιοχή, καταλαβαίνεται για τι συνθήκες μιλάμε. Βλέποντας όμως αυτό το άγριο τοπίο, που λουζόταν στην ομίχλη λόγω της χαμηλής νέφωσης, προσδίδοντας στο όλο σκηνικό και λίγο μυστήριο, δεν μπορούσα παρά να βγω από το αυτοκίνητο και να ξεκινήσω την πορεία μου προς το Καστανόλογγο. Η αλήθεια είναι ποτέ μέχρι σήμερα δεν είχα επισκεφθεί τον Καστανόλογγο τέτοια εποχή.
Καστανόλογγος Όρος Όχη
Ψηλά στην ανατολική πλαγιά της Όχης στα 1.000μ. περίπου υψόμετρο σώζεται το τελευταίο αμιγές Καστανόδασος της Νοτίου Ευβοίας, και ένα από τα μοναδικά στην Ελλάδα!
Οι υπεραιωνόβιες Καστανιές του Καστανόλογγου είναι απομεινάρια των μεγάλων δασών που κάποτε σκέπαζαν την Όχη. Ένα φυσικό μουσείο με κάθε δέντρο του ν’ αποτελεί ένα ζωντανό γλυπτό. Η μοναδική αισθητική αξία του το κατατάσσει στα Τοπία ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους.
Πάνω από την δασική όαση, σαν φυσικά οχυρά, δεσπόζουν οι κορφές της Όχης (1398μ.).
Στα δυσπρόσιτα βράχια φυτρώνουν πολλά ενδημικά είδη φυτών και σπάνια δασικά δέντρα και θάμνοι όπως οι ιταμοί (μαύρα έλατα) και το αρκουδοπούρναρο. Η περιοχή φιλοξενεί ορεινά είδη πουλιών που δεν φωλιάζουν πουθενά αλλού στη Νότια Εύβοια, μεταξύ των οποίων και 19 είδη αρπακτικών πουλιών (αετοί, γύπες, γεράκια), πολλά από τα οποία είναι σπάνια στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
Μέσα σε αυτό το μοναδικό τοπίο βρίσκεται το Δρακόσπιτο της Όχης και η παλιά εκκλησία του Προφήτη Ηλία, στη ψηλότερη κορφή της Όχης.
Πηγή: http://www.e-karystos.gr/article.php?id=267
Ιστορικά Στοιχεία
Τα κάστανα (κασταναϊκά κάρυα) είναι γνωστό ότι αποτελούσαν προϊόν της Εύβοιας, και αναφέρονταν ως ευβοϊκά κάστανα (ευβοϊκά κάρυα, Θεόφραστος, ευβοϊδες, Δίων ο Χρυσόστομος).
Είναι σημαντικό ότι πολλές πληροφορίες για φυτικά είδη που αναφέρει ο Θεόφραστος τις άντλησε από το Διοκλή τον Καρύστιο, ο οποίος συνέγραψε και το πρώτο φαρμακογνωστικό έργο.
Η Κάρυστος ήταν γνωστή για τη μεγάλη παραγωγή κάστανου (κάρυα καρύστια, Αθήναιος) και πιθανόν υπήρχε στην περιοχή και ένα είδος βιομηχανίας για τη παραγωγή τους (Conedera et al 2004; Walker 2004).
Τα κάστανα αυτά ήταν δύσπεπτα και πιθανόν ήταν προϊόν μιας ξεχωριστής, καρυστινής ποικιλίας. Επομένως η ύπαρξη των δασών καστανιάς στη περιοχή της Καρυστίας και κατά την αρχαιότητα τεκμηριώνεται από αρχαίους συγγραφείς (Θεόφραστο, Αθήναιο, Δίωνα το Χρυσόσστομο).
Με βάση τα ιστορικά στοιχεία υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι ο καστανόλογγος αποτελεί υπόλειμμα των αρχαίων δασών άγριας καστανιάς στη περιοχή. Όσον αφορά το σημερινό δάσος, υπάρχουν ενδείξεις ότι ορισμένα τουλάχιστον δένδρα έχουν φυτευτεί σε σειρές (πηγή: αεροφωτογραφία του 1945).
Αυτό σημαίνει ότι κατά το παρελθόν, πιθανόν κατά τη περίοδο της τουρκοκρατίας έγιναν συντονισμένες προσπάθειες επέκτασης του πυρήνα του δάσους.
Η ιδέα της συστηματικής καλλιέργειας καστανεώνων αποδίδεται στους Ρωμαίους, ωστόσο ενδείξεις για τέτοιου είδους συστηματική καλλιέργεια για παραγωγή τροφής στη Δυτική Ευρώπη προκύπτουν μόνο κατά το μεσαίωνα (Conedera et al 2004).
Στη Μυτιλήνη η αξιοποίηση των καστανεώνων στη περιοχή της Αγιάσου συνδέεται με την ίδρυση του οικισμού τον 16ο αιώνα (Kizos and Plieninger 2008). Η παράδοση επίσης αποδίδει την εγκατάσταση ορισμένων τουλάχιστον καστανεώνων στην Ελλάδα στους Βενετούς (Diamandis 2009).
Οι μεταβολές στη κατάσταση του δάσους μεταξύ των ετών 1945 και 2008
Για τη μελέτη των μεταβολών στη κατάσταση του δάσους αξιοποιήθηκαν μια αεροφωτογραφία του 1945 και δορυφορικές λήψεις του 1998 και 2008.
Η σύγκριση των εικόνων κατέδειξε σημαντική συρρίκνωση του καστανόλογγου από το 1945, περίοδο κατά την οποία είχε παρθεί η πρώτη αεροφωτογραφία.
Η πρώτη εντύπωση είναι ότι το δάσος έχει χάσει ένα σημαντικό τμήμα της έκτασής του στη νότια πλευρά του. Η ανάλυση των εικόνων και η καταμέτρηση των δένδρων έδειξε και τη σοβαρότητα του προβλήματος: Το 1945 υπήρχαν 2.912 δένδρα ενώ το 1998 μετρήθηκαν 1.843 και αντίστοιχα το 2008 μόλις 1.550 δένδρα. Επομένως μεταξύ των ετών 1945 και 2008 το δάσος έχει χάσει το 50% περίπου των δένδρων. Οι απώλειες καταγράφονται κυρίως στη περίοδο 1945-1998.
Ηλικία
Η ηλικία των δέντρων εκτιμάται μεταξύ 350 και 450 έτη! Επίσης την ίδια άποψη συμμερίζονται και οι Krebs et al (2012) οι οποίοι με βάση τη περίμετρο δίδουν εκτιμώμενη ηλικία πάνω από τα 500 έτη για δένδρα περιμέτρου άνω των 7 μέτρων.
Η ανανέωση του δάσους
Δεν υπάρχει καμία ανανέωση!
Την περίοδο της άνοιξης κατά την οποία έγινε η μελέτη, εντοπίστηκαν μικρά αρτίβλαστα καστανιών, τα οποία ωστόσο δεν επιβιώνουν λόγω της βόσκησης.
Εάν το νεαρότερο δένδρο είναι 150- 200 ετών (σύμφωνα με τις μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν), είναι φανερό ότι τα τελευταία 150-200 χρόνια η βόσκηση ήταν τόσο έντονη που δεν επέτρεψε την επιβίωση των καστανόδενδρων.
Ο καστανόλογγος αποτελεί ενδεχομένως ένα μικρό τμήμα του αρχέγονου εκτεταμένου δάσους καστανιάς που υπήρχε κατά την αρχαιότητα στη περιοχή της Καρυστίας!
Αποτελεί πολύτιμο θύλακα βλάστησης και διατήρησης της βιοποικιλότητας στην ανατολική πλευρά της Οχης, πέρα από την αισθητική και ενδεχομένως παραγωγική αξία.
Με το σημερινό καθεστώς διατήρησης δεν υπάρχει καμία απολύτως δυνατότητα ανανέωσης και επομένως αναμένεται πλήρης εξαφάνισή του τις επόμενες δεκαετίες!
Δεδομένων και των κλιματικών αλλαγών που συντελούνται και δεδομένου ότι αποτελεί μια πολύτιμη παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι η έντονη βόσκηση αποτελεί το μοναδικό υπεύθυνο παράγοντα της κατάστασης που έχει δημιουργηθεί.
Ωστόσο θα μπορούσε να θεωρηθεί υπεύθυνη και για τη διάσωσή του. Με τη βόσκηση αποψιλώνεται ο υπόροφος του δάσους και έτσι κατά τη θερινή περίοδο δεν υπάρχει ξηρή ποώδης βλάστηση που ευνοεί τη διάδοση της πυρκαιάς.
Δεδομένου ότι η συχνότητα πυρκαιών στην περιοχή του Πλατανιστού – στην οποία ανήκει ο Καστανόλογγος – είναι εξαιρετικά υψηλή, η έντονη βόσκηση φαίνεται ότι προστάτεψε το δάσος.
Επομένως τα μέτρα διάσωσης του καστανόλογγου θα πρέπει να είναι ήπιας μορφής και θα πρέπει να συνδυάζουν τη βόσκηση με τη προστασία των νεαρών αρτίβλαστων.
Επομένως δεν θα πρέπει να περιλαμβάνουν απαγόρευση της βόσκησης. Αντίθετα θα πρέπει να δοθούν κίνητρα στους βοσκούς που εκμεταλλεύονται τη περιοχή ώστε για το δικό τους συμφέρον να προστατεύσουν τις νεαρές καστανιές.
Πηγή: Ο καστανόλογγος της Όχης – Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του
Μελέτη που εκπονήθηκε στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Εργαστήρια Μορφολογίας και Φυσιολογίας Φυτών, Συστηματικής Βοτανικής, Ηλεκτρονικής Μικροσκοπίας, Μικροβιολογίας), σε συνεργασία με τον ΕΛΓΟ «Δήμητρα» (Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων) και το Δασαρχείο Αλιβερίου – Αθήνα 2013
